Teamrollen

De effectiviteit van een team is afhankelijk van de samenstelling. De rollen die de werknemers op zich nemen en het patroon waarin deze rollen zijn verdeeld hebben invloed op de resultaten van het team. Meredith Belbin heeft dit verband jarenlang onderzocht en kwam met de Belbin teamrollen.

Een teamrol is volgens Belbin de kenmerkende manier waarop iemand zich gedraagt, een bijdrage levert en met anderen omgaat. Belbin identificeert 9 teamrollen die elk zijn opgebouwd uit een aantal samen­ hangende eigenschappen.

A team is not a bunch of people with job titles, but a congregation of individuals, each of whom has a role that is understood by other members - Meredith Belbin

De teamrollen zijn gebaseerd op de Big Five Persoonlijkheidsdimensies. Elke teamrol beschrijft stereotype gedrag en de bijdrage (toegevoegde waarde) die deze rol levert in de samenwerking. Ieder individu opereert primair vanuit één of meerdere basisbehoeften: Doen, Denken, Willen en Voelen. Om deze basisbehoeften te bevredigen ontwikkelen mensen clusters van samenhangende gedragingen, overtuigingen en probleem-oplossingstrategieën. Uit deze clusters komen de negen teamrollen van Belbin voort:

Basisbehoefte Voelen

Zorgdrager [Completer finishers (CF)]

De zorgdrager heeft oog voor kwaliteit en een neus voor risico en gevaar. Deze rol is te koppelen aan iemand die talent heeft om mensen aan te voelen op wat er fout of mis kan gaan. Details, controle en perfectionisme gaan hiermee gepaard. De kracht van deze persoon ligt in zijn of haar nauwkeurigheid, bezorgd- en betrokkenheid en de behoefte aan perfectionisme. Wenselijk voor deze persoon zijn veiligheid, kwaliteit en een bepaalde mate van zekerheid. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn soms (te) veel barrières zien, moeite met zaken loslaten en ontmoediging.

Groepswerker [Team workers (TW)]

De groepswerker is de sociale antenne van het team, zorgt voor een goede sfeer in het team. Deze rol is te koppelen aan iemand die behulpzaam en attent is. Het zijn de meest gevoelige personen die gericht zijn op het zoeken naar de onderlinge verbinding. De kracht van deze persoon ligt in zijn of haar tactvolle handelen, betrokkenheid en sociale vaardigheden. Wenselijk voor deze persoon is gezamenlijkheid en verbondenheid, ruimte voor verdieping naar persoonlijke interesse en deling daarvan. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn conflict- en confrontatie mijdend gedrag, het moeilijk vinden van het nemen van beslissingen tijdens kritieke momenten vanwege sociale belangen.

Basisbehoefte Willen

Vormer [Shapers (SH)]

De vormer is doelgericht, gedreven en ambitieus. Deze rol is te koppelen aan iemand die gedreven, gepassioneerd en wilskrachtig is en de drang heeft om te presteren. Deze persoon zoekt continu de uitdaging en weet anderen in beweging te krijgen. De kracht van deze persoon ligt in zijn of haar gedrevenheid, wilskracht en prestatiegerichtheid. Ook kan deze persoon gemakkelijk omgaan met conflicten. Wenselijk voor deze persoon zijn spanning en prikkels, competitie, duidelijkheid en doelen. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn onverdraagzaam gedrag naar anderen zonder ambitie en het overrompelen van anderen.

Voorzitter [Co-ordinators (CO)]

De voorzitter verbindt, zorgt voor consensus. Deze rol is te koppelen aan iemand die van nature de drang en instelling heeft om te coördineren, door continu de te volgen procedures benoemt, beoogde doelen verheldert en bewaakt dat iedereen in dezelfde richting beweegt. De kracht van deze persoon is terug te vinden in zijn of haar gedrag; rustig, tolerant, positief, ruimdenkend en nieuwsgierig. Wenselijk voor deze persoon is gezamenlijkheid, samen doen, procedures en beoogde resultaten. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn manipulatief gedrag ten behoeve van de beoogde doelen en te veel en makkelijk zaken delegeren (vanwege visie empowerment).

Basisbehoefte Denken

Plant/Creatief denker [Plants (PL)]

De plant is een wat introverte, creatieve intellectueel. Deze rol is te koppelen aan iemand die introvert, solistisch en filosofisch handelt. De kracht van deze persoon ligt in de creativiteit, innovativiteit en het oplossen van complexe problemen. Wenselijk voor deze persoon zijn erkenning, ruimte voor creativiteit en rust. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn het niet altijd realistisch zijn, veel denken maar weinig doen en afwijken van het protocol.

Monitor/Analytisch denker [Monitor evaluators (ME)]

De monitor analyseert wat anderen bedenken en doorziet complexe vraagstukken. Deze rol is te koppelen aan iemand die verstandig, bedachtzaam en kritisch is. De kracht van deze persoon ligt in de bedachtzaamheid, de analyses en vraagt goed door om te komen tot de juiste oplossing. Deze personen hebben vaak een helikoptervisie, zijn strategisch en denken goed na over mogelijke impact voordat er beslissingen worden genomen. Wenselijk voor deze persoon is inzicht, overzicht en de ruimte en mogelijkheden om zaken goed te doorgronden. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn afstandelijkheid en beschouwend handelen door mogelijk te lang doorredeneren.

Basisbehoefte Doen

Bedrijfsman [Implementers (IMP)]

De bedrijfsman is de organisator, werkt ordelijk en is praktisch ingesteld. Deze rol is te koppelen aan iemand die praktisch organiseert. Naast dat het een harde werker is, is deze persoon nuchter, ordelijk, realistisch, vakkundig en taakgericht. Wenselijk voor deze persoon zijn heldere verwachtingen en afspraken en regelmaat. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn flexibiliteit, behoudend, voorspelbaarheid en ‘fact based’ evidence.

Brononderzoeker [Resource investigators (RI)]

De brononderzoeker is een netwerker en regelt contacten en ideeën. Deze rol is te koppelen aan iemand die extravert, avontuurlijk en enthousiast acteert. De kracht van deze persoon is netwerken en het openstaan of het altijd op zoek zijn naar nieuwe kansen en mogelijkheden. Wenselijk voor deze persoon zijn vernieuwing, relatiebeheer en afwisseling. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn focus en visie, half werk en nonchalant handelen.

En tot slot: De Specialist

Specialist [Specialists (SP)]

Deze rol is te koppelen aan iemand die gedreven is door inhoud en deskundigheid en als solist handelt en acteert. De kracht van deze persoon ligt in de stille en standvastige houding dat leidt tot vergaande kennis of verdieping van de materie. Wenselijk voor deze persoon is ruimte en vrijheid om kennis of materie eigen te maken. Aandachtspunten bij dit soort personen zijn defensief gedrag, eigenwijsheid op basis van vergaarde kennis en beperkte betrokkenheid binnen een team (solist).

Achter de teamrollen van Belbin gaan een aantal principes schuil:

Meerdere rollen per persoon
Het eerste principe is dat teamleden een aantal rollen tegelijk vervullen. Dit is een vakinhoudelijke rol, een organisatorische rol (bijvoorbeeld notulist, afgevaardigde van afdeling X), maar daarnaast vervullen ze ook een teamrol of karakter-/gedragsrol. Mensen zetten hun persoonlijke eigenschappen in om bijdrages te leveren aan een team. Iedere teamrol heeft zijn eigen kracht die een bijdrage levert aan een team.

Variëteit in teamrollen is belangrijk
Het tweede principe is dat een team pas succesvol is als er een gevarieerde samenstelling is van teamrollen (karakterrollen) en een daarop passende taakverdeling. Afhankelijk van de precieze taak van het team kan een optimaal evenwicht tussen de verschillende teamrol-kwaliteiten worden geformuleerd.

Authenticiteit: Doe waar je goed in bent
Het derde principe berust op authenticiteit. Uit het onderzoek van Belbin kwam naar voren dat personen zich beter bewust kunnen richten op 2 of 3 teamrollen waar ze zich authentiek in voelen en waarin ze waardevolle bijdrages leveren, dan dat ze proberen compleet te zijn en vanuit alle teamrollen bijdrages proberen te leveren.

Allocatie: Vervul je rollen in het team
Dit laatste principe is gebaseerd op het uitgangspunt dat de functionele rol zo dicht mogelijk moet liggen tegen de teamrol. Wanneer je een functie hebt waarin je verantwoordelijk bent voor de kwaliteitscontrole, dan is de teamrol ‘zorgdrager’ bijzonder passend. Een brononderzoeker zal het moeilijker hebben in een dergelijke functie.

---